Миллий жамоамиз ноябр ойидаги ўйинларини якунлади ва жаҳон чемпионати учун навбатдаги қадамларни ташлади. Майдонда бўлиб ўтган ходисаларни таҳлил қилиш мушкул, чунки жамоамиз жуда қутбли ўйин кўрсатди, бир ўйин доирасида ҳам фарқли хулосаларга имкон берди. Қатар билан ҳисобни тенглаштиргунча ёки Корея билан ҳисобни очгунча кўрсатган ўйинимиз жуда яхши, бошқа дақиқаларда эса аксинча, қониқарсиз бўлди. Шунинг учун миллий жамоамизнинг асл юзини кўриш, асл кучига баҳо бериш катта қийинчилик туғдирмоқда. Шу сабабли, келинг, то кейинги ўйинларгача бизни қийнаши мумкин бўлган баъзи саволларга жавоб излаймиз.
«Чиройли ўйинми ёки натижа?»
Саволнинг қўштирноққа олинганининг сабаби, аслида масаланинг бундай қўйилиши нотўғри. Чунки бу икки ҳолат бир-бирининг ўрнига келадиган тушунчалар эмас. Чиройли ўйин билан натижа ҳам, хунук ўйин билан мағлубият ҳам бўлиши мумкин.
Шу билан бирга «чиройли ўйин» ва «натижа» тушунчаларини ҳамма ҳар хил тушунади. Масалан, айни дамда 2-ўринда бораётганимиз – натижа, аммо ким учундир бу етарли эмас, зеро бизнинг мундиалга чиқишга реал имкониятимиз аввалги цикллардан кучлироқ ўйнаётганимизда эмас, шунчаки, йўлланмалар сони ошиши туфайли, осонроқ гуруҳда тўп сураётганимиз бўлиши ҳам эҳтимол. Айтайлик, қўлга киритилган 13 очконинг 9 тасини Шимолий Корея ва Қирғизистон билан олдик. Аввалги форматда биз бу босқичда бу жамоалар билан ўйнаган бўлармидик? Йўқ, албатта. Ҳозирги уч гуруҳ иккита бўларди, демак, Шимолий Корея ўрнига Австралия бўлиши мумкин эди. Хўш, шу ўйин, майли ўйин демайлик, шу натижаларимиз билан ҳозирги позицияда бўлармидик? Аввалги мусобақалардан фарқни сезармидик? Табиийки, бу саволларга жавоб йўқ. Демак, натижадан ҳоли равишда жамоа ўйинидаги камчиликларни тилга олиш ўринли. Ҳар қандай танқид учун «натижа бор-ку» дейиш тўғри бўлмайди.
Энди саволни бошқача қўямиз – миллий жамоамиздан баъзиларнинг кўнгли тўлмаётганининг асоси нимада? Биз шунчалик 5-3-2 ни ёмон кўрамизми ёки Ўзбекистон доим ҳужумкор ўйнаб, рақибларни йирик ҳисобда ютиб келганми?
Албатта, гап услубда эмас. Ўз олдига мақсад қўйган жамоа агар керакли очколарни қўлга киритиб борар экан, кўпинча, мухлисларни услуб қизиқтирмайди. Агар «услуб» тушунчасига чуқурроқ қарасак, ҳар қандай услуб жамоа томонидан ўйинни назорат қилишни кўзлайди. Шунчаки, ўйинни назорат қилишни мураббийлар турлича амалга оширганидан, биз услубдаги фарқларни кўрамиз.
Гвардиола тўпни назорат қилишни танлайди. «Тўп сенда бўлса, рақиб ҳужум қила олмайди». Унинг машғулотлари ҳам, футболчиларни танлашда эътибор берадиган жиҳатлар ҳам айнан шу принципга таянади – техник томондан кучли бўлган, қисқа зоналарда тўпни ушлаб турадиган футболчилар билан ўйнайди. Моуриньо рақибни назорат қилиш ҳақида бош қотиради. «Тўп кимда бўлса, унинг хато қилиш эҳтимоли каттароқ». Рақибнинг устун ва кучсиз жиҳатларига урғу беради ва фойдаланади. Масалан, Симеоне зоналарни назорат қилишни танлайди. Сиз ҳар қанча тўп билан ўйнашингиз мумкин, лекин Симеоне хавфли деб ҳисоблаган худудларга кира олмайсиз – қаттиқ қўриқланади. «Бизни енгиш учун кўпроқ югуришинг керак»
Бу услубларнинг бири бошқасидан яхшироқ эмас. Қайси бири ғалабага олиб келса, қайси бири мавжуд футболчиларга мос бўлса, шу. Шунинг учун Катанец билан қайси схема яхшироқ, қандай услуб мосроқ деб баҳслаша олмайман, зеро бунинг учун етарли малакам йўқ. Лекин мураббий қайси услубни танлашидан қатъи назар, ўйин назорат қилиниши керак. Агар ҳужумкор ўйнасак, қарши ҳужумларга тайёр бўлишимиз муҳим. Агар рақибга тўпни бериб қўядиган бўлсак, уларга хавфли вазиятларга имкон бермаслик лозим. Яъни нималар ҳисобига вазият яратишимиз ва нималар ҳисобига рақибга вазият бермаслигимиз яққол кўриниши керак. Мен кутаётган «чиройли ўйин» – мана шу.
Энди шу ракурсда терма жамоамизнинг 6 ўйинига баҳо бериб кўрамиз. Биринчиси, яхши томони, биз гол уришимиз керак бўлганда, эътироз йўқ, жамоа кучли бўла оляпти. 6 ўйинда бизга гол зарур бўлган паллалар:
- Шимолий Корея билан ҳисоб очилгунча - Тошкентдаги 20, Лаосдаги илк 45 дақиқа.
- Қатар билан 0:2 дан 2:2 бўлгунча
- Қирғизистон билан ҳисоб 3:2 бўлгунча
- БАА билан ҳисоб очилгунча.
Мана шу дақиқаларда кўрсатилган ўйин – ажойиб. Бирорта эътироз йўқ. Мураббийга ҳам, футболчиларга ҳам. Бу дақиқаларга ҳам керакли голларни урдик, ҳам ҳимояда ишончли ҳаракат қилиб, рақиб қарши ҳужумда вазиятни тескари тус олдиришига йўл қўймадик.
Бизда энг муаммо туғдираётган ва эътирозларга сабаб бўлаётган ўйин – таблода бизни қониқтирадиган натижа порлаб турган пайтдаги дақиқалар:
- Шимолий Корея ҳар икки ўйинда ҳам 0:1 дан кейин ўйинга қайтди. Ҳар икки ўйинда пеналти тепди.
- Қатар биз дуранг учун ўйнаётган пайтимизда аввал ҳисобни 2:0 қилди. 2:2 учун ўйнаётганимизда учинчи голни урди.
- Дуранг учун ўйнаётганимизда Эрон бир киши кам бўлишига қарамасдан, пеналти тепишига сал қолди. Ўта хавфли вазият яратиб, ютиб кетиши мумкин эди.
Албатта, биз учун қониқарли натижа дегани, рақиб учун қониқарсиз – бу сценарийда тўп суриш қийинроқ. Аммо савол туғилади, бизда худди шу сценарийда самарали ўйнашнинг ишланган режаси борми? Мисол учун биз ютаётган пайтимизда, рақиб ҳужумкор бўлиб, «очилса» қарши ҳужумларда жазолаш каби. Тасаввур қиляпсизми, биз ўзимиз учун қониқарли табло остида бирорта ҳам гол ура олмадик! Айнан минимал ҳисобни ошира олмаганимиз туфайли Корея билан ўйинларда муаммоларга дуч келдик, шундай эмасми? Қаранг, Лаосдаги ўйинда то Файзуллаев ҳисобни очгунча, зарбалар сони 15:1 бизнинг фойдамизга. Ҳисоб очилиб, биз учун қониқарли ҳисоб қайд этилгач, зарбалар сони 1:11 рақиб фойдасига. Икки тенг кучли рақиб ўйнаганда ҳисоб туфайли, картина турлича бўлиши мумкин, аммо вазият бу шаклда ўзгаряптими, дуранг пайтида биз 15:1 устунлик қила оляпмизми, а) биз рақибдан анча кучлимиз б) шу кучсиз рақиб билан устунликни топшириб қўйганимиз – ўз танловимиз.
Қатар билан ўйинда, ҳисоб бизни қониқтирган давр: ҳисоб очилгунча ва 2:2 дан кейинги умумий 41 дақиқада (25+16) зарбалар сони 2-4, рақиб фойдасига. Ҳисоб бизни қониқтирмаган 25-80 дақиқалар оралиғида 15-2, бизнинг фойдамизга. Фақат зарбалар сонини келтирдим, аслида барча кўрсаткичларда, тўп назорати бўладими, рақиб яриммайдонида узатмалар, стандарт вазиятлар, жарима майдонида тўпга тегиниш, ҳаммасида бирданига жамоа ўзгариб қолаётганига гувоҳ бўляпмиз. Тошкентдаги Эрон ва БАА га қарши ўйинларда гол ўтказиб юбормаганимиз, қизил карточкалар бўлгани учун бу жиҳат унча сезилмади, аммо айнан сафар ўйинларида, айниқса, сўнгги икки турда яққол намоён бўлди – сценарий ўйинимизни ўта даражада ўзгартириб юборяпти. Шунчаки футболчиларнинг руҳий ҳолати ва рақибнинг тактикани ўзгартириши билангина буни изоҳлаш мушкул.
Энди савол туғилади. Агар бизда рақибга гол керак бўлган пайтда қарши қўя оладиган контр-ўйинимиз йўқ экан, ҳатто зарба ҳам бера олмас эканмиз, нега доим шу ўйин шаклини танлаяпмиз? Энг қизиғи, нега буни қандайдир «услуб» деб атаяпмиз? Ахир услуб ўз жамоангизга вазиятлар тақдим этадиган, рақибнинг вазиятларини имкон қадар камайтирадиган қурол бўлиши керак эмасми? Нега зўр ўйинимизни фақат гол керак бўлганда кўрсатамиз? Нега бизга иккинчи гол ҳеч қачон керак эмас?
Объектив сабаблар сифатида энг яхши икки футболчимиз – Шомуродов ва Шукуровнинг жароҳатини келтириб, икки сафар ўйинида 3 очкога ҳам рози бўлиш мумкиндек, лекин айнан шу таркиб билан бошқа сценарийда кўрсатган ўйинимиздан келиб чиқсак, йўқ, ҳисобда олдинда бораётганимизда танланаётган режа қониқарли ишламаяпти, футболчилар топширилган вазифаларни бажара олишмаяпти. Буни фақат натижа билан хаспўшлаш тўғри бўлмайди, агар Юсупов пеналтини қайтармаганда, турнир жадвалидаги ҳолатимиз ҳам анча хавфли кўриниш оларди.
Катанец истеъфога чиқиши керакми?
Истеъфо икки қаватли қарор ҳисобланади, чунки биргина истеъфо билан муаммони ҳал қилиш кўпинча имконсиз. Яъни бир мураббийни бўшатишдан ташқари, унинг ўрнига келадиган танлов ҳам катта аҳамиятга эга. Катанец ўрнига келадиган мутахассис жамоани яхшироқ тайёрлай оладими ёки аксинча, ўйинимиз янада кучсизланадими, буни аниқ айтишнинг умуман иложи йўқ. Биринчидан, юқорида айтилганидек, миллий жамоамизнинг жуда яхши ўйин кўрсатаётган ҳолатларидан кўз юмиб бўлмайди. Иккинчидан, Катанецнинг жамоасида муҳит бузилгани, футболчилар ва мураббий ўртасидаги қандайдир зиддият пайдо бўлгани ҳақида ҳам маълумот йўқ. Аксинча, жамоа Катанецни қўллаб-қувватламоқда. Айни пайтда мураббийни алмаштириш қарори анча баҳсли экани шубҳасиз.
Бу ерда масала бошқа ерда. Менинг тасаввуримдаги «миллий жамоа бош мураббийи» ЎФАда ўз кабинетига эга бўлган, узлуксиз равишда, йиғинлар бор ёки йўқлигидан қатъи назар ишлайдиган, Суперлига клублари, уларнинг мураббийлари билан доимий алоқада бўлиб, янги номзодлар борасида таҳлилий ҳисоботларни кузатиб борадиган, номзодлар билан муносабатларни юритадиган, легионерларнинг ҳолати ва муаммолари борасида сўнгги маълумотлар билан иш юритадиган ва яна мен билмаган жуда кўп вазифаларни бажарадиган шахс бўлиши лозим. Албатта, бу ишларни қилмаслик, аввало, мураббийнинг ўзига зарар келтиради, қийин аҳволга солиб қўйиши мумкин, лекин бу борада ЎФА позицияси ҳам жуда муҳим.
ЎФА ва Сречко Катанец қандай шартнома тузган, унинг бандлари бўйича томонлар ўз вазифаларини қай тариқа бажармоқда? Катанецнинг соғлиғи билан муаммолар борлиги маълум, унга шифо тилаб қоламиз. Лекин шартномада мана шундай ҳолатлар учун нималар назарда тутилган? ЎФА мана шундай сиртдан ишлаш учун рози бўлганми ва нега? Миллий жамоамиз сўнгги саккиз йилдаги энг муҳим паллага кириб бораётган даврда бор имкониятлар ишга солиниши керак эмасми?
Гус Хиддинк Евро-2008да Россияни яримфиналга олиб чиққач, у мамлакатда қаҳрамонга айланиб кетди. Кейин эса унга кўп енгилликлар берилди, ҳатто Россия бош мураббийи бўлиб туриб ҳам бир неча ой «Челси»ни бошқаришга қаршилик бўлмади. Натижа маълум, Россия кейинги ЖЧ саралашидан ҳам ўта олмади.
Айтмоқчи бўлганим, миллий жамоа ҳамманики, кўп миллионлик халқнинг манфаатларини тамсил қилар экан, ЎФА Сречко Катанец билан музокаралар столига яна бир марта ўтириши керак. Ҳар икки томон ҳам ўз фикрини, эътирозларини билдириб, келажакда қандай ишлаш режалари борлиги, бир-биридан нималар кутаётганини маълум қилиши лозим. Ҳаммаси майдондаги натижага боғлиқ бўлса-да, шу натижа учун бор имкониятни ишга солиш, ташқи омиллар таъсирини камайтириш, хуллас, мураббий бор билимини, вақтини, имкониятларини ишга сола оладими, бунга амин бўлишимиз керак. Куздаги ўйинлар пайтида ҳар қандай ўзгариш жамоа зарарига ишлаши мумкин эди. Энди эса олдимизда тўрт ой бор, керакли хулосаларни чиқариш, Катанец билан ҳаммасини гаплашиб, шунга қараб қарор қабул қилиш учун етарли вақт бор. Фикримча, майдондаги ўйин, жадвалдаги натижа эмас, Катанецнинг бундан кейин қандай режимда ишлаши бўлажак қарор учун энг муҳим фактор бўлиши лозим.
Бизда имконият қандай?
Яна бир доимий мавзу, босқич тугашига тўрт тур қолганда мундиалга тўғридан тўғри чиқиш учун қандай имкониятга эга эканимиздир. Шу борада ҳам мухлисларда саволлар кўп.
Натижа эътибори билан биз гуруҳда 2-ўрин учун ҳалиям асосий фаворитмиз ва буни қуйидаги формула билан исботлаш мумкин. Бу форматдаги гуруҳ баҳсларида шундай режим қатъий ишлайди: фаворит билан 1 очко (уйда дуранг, сафарда мағлубият), асосий рақиблар билан 4 очко (уйда ғалаба, сафарда дуранг) ва аутсайдерлар билан 6 очко (икки ғалаба). Агар мана шу режим бўйича амал қилинса, якунда камида 2-ўринни бемалол олиш мумкин. Агар қаердадир қоқилинса, бошқа бирор ўйинда кутилганидан кўпроқ очко олишга мажбур бўлинади. Агар қаердадир кўпроқ олинса, хато қилиш имконияти пайдо бўлади. Масалан, Тошкентда Эронни ютганимизда, бирор ўйинда қоқилсак ҳам, имкониятимиз сақланиб қоладиган шароитда бўлардик.
Айни пайтда биз режимдан пасайиб кетганимиз йўқ, фақат Қатарда дурангни қўлдан чиқарганимиз туфайли, режадан 1 очко орқада боряпмиз холос. БАА режадан 2 очко орқада боряпти: амирликлар Эрон билан ўз майдонида, Ўзбекистон билан сафарда дуранг ўйнай олмади. Тўғри, Шимолий Корея билан ўйинда 2 очко йўқотди, лекин буни Қатар билан сафардаги ғалаба билан (+2) қоплади. Қатарда йўқотишлар кўп, юз фоизлик натижа кўрсата олмаса, курашга қўшилиши қийин. Демак, 2-ўрин учун асосий рақибимиз БАА бўлади.
20 март. Эрон – БАА, Ўзбекистон - Қирғизистон, Қатар – Шимолий Корея
25 март. Эрон – Ўзбекистон, Қирғизистон – Қатар, Шимолий Корея – БАА
Яъни бояги режим ишлаб, кутилмаган ҳисоблар қайд этилмаса, июн ойи жазирамасида БАА сафаримиз чоғида ўртамиздаги 3 очколик фарқ сақланиб турган бўлади.
5 июн. БАА – Ўзбекистон, Қатар – Эрон
10 июн. Ўзбекистон – Қатар, Қирғизистон - БАА
Тўплар нисбатини яхшилаб олган БАА бизни мағлуб этиб, 2-ўринга кўтарилиб олиши ва қайтиб тушмаслиги мумкин. Демак катта эҳтимол билан Дубайда камида дуранг учун майдонга тушишимиз ёки март ойида корейслар яна бир бор БААдан очко олишига умид қилишимизга тўғри келади.
Кўпчилик Эрон Ўзбекистон билан ўйингача йўлланмани расман ҳал қилган бўлиши ва биз билан бор кучи билан ўйнамаслиги мумкинлигини тахмин қилмоқда. Бу фикрларга қўшилиш қийин. Биринчидан, гуруҳда очколар тенг бўлганида тўплар нисбатига қаралашини эътиборга олсак, Эрон расман ЖЧга чиқиши учун БАА ва Ўзбекистон билан ўйинларда 4 очко олиши керак бўлади. Очкони айнан ким билан йўқотишини тахмин қилиш қийин. Масалан, Эрон ўз ўйинларини БААда ўтказмоқда. Турнир жадвалида хавфсиз эканидан эронликлар ҳатто БАА билан уй ўйинини ҳам ўша ерда ўтказишга ортиқча қарши бўлмаслиги мумкин. У ҳолда Эрон билан ўйинда биздан кўра, БАА да очко олиш имконияти ошиши ҳам эҳтимол.
Яна бир жиҳат. Биз тўғридан тўғри йўлланма ҳақида шунчалик кўп гапиряпмизки, мабодо гуруҳда 2-ўринни қўлга кирита олмасак, қанақа ҳолат юз беришини тасаввур ҳам қилиш қийин. Эсингизда бўлса, Абрамов билан олимпиада йўлланмаси учун курашганимизда йил давомида жамоамиз гуруҳда пешқадамлик қилган, деярли ҳозиргидек ишонч кайфияти хукм сурганди. Балким шу сабаблими, БААга Тошкентда бой бергач, жамоа ўта тушкун кайфиятга тушиб қолган, кейинги босқич ўйинларида ўзига ўхшамаган.
Жамоа доим 3-4 ўринлар ҳам курашни давом эттиришини кўзда тутиши, мана шу сценарийга ҳам тайёр туриши керак. Бу ўйинларда ортиқча босимдан халос қилади, ҳатто муваффақиятсизлик пайтида ҳам жамоани сочилиб кетмаслигини, жипслигини сақлаб қолади. Албатта, жаҳон чемпионатига қисқароқ йўл билан бориш энг яхшиси бўлса-да, ҳар қандай вазиятга тайёр бўлиш муҳим. Жамоа учун ҳам. Биз учун ҳам. Соғлиғимиз ўзимизга ҳам керак ахир.
Қаҳрамон Асланов